Môi trường nước có độ kiềm thích hợp sẽ giúp tôm dễ dàng hấp thụ các chất dinh dưỡng cần thiết và duy trì cân bằng nội bào. Vì vậy, để duy trì sự tăng trưởng của tôm trong ao, việc kiểm soát và quản lý độ kiềm của ao nuôi tôm là vô cùng quan trọng. Trong bài viết này, CVG Group sẽ chia sẻ đến bạn đọc cách quản lý độ kiềm ao nuôi tôm đơn giản và hiệu quả cao.

Khái niệm độ kiềm là gì?

Độ kiềm thể hiện khả năng trung hòa axit của nước, giúp nước có độ pH ổn định. Trong nước thường, muối cacbonat (CO32-), bicarbonate (HCO3–), silicat, amoniac, photphat,… là những chất có tính kiềm chủ yếu. Trong nước nuôi trồng thủy sản, CO32-, HCO3– và OH– là những chất có tính kiềm chủ yếu.

Độ kiềm mà chúng ta đo được khi sử dụng bộ kiểm tra độ kiềm hoặc phương pháp phân tích hóa học được gọi là độ kiềm tổng và được biểu thị bằng hàm lượng canxi cacbonat CaCO3 (mg/l). Độ kiềm ban đầu cao hay thấp phụ thuộc vào chất lượng nguồn nước, đất và khả năng bổ sung HCO3–, CO32- và OH– dưới dạng vôi.

Trong ao nuôi tôm, độ kiềm ảnh hưởng rất lớn đến quá trình lột xác và tốc độ tăng trưởng của tôm. Vì vậy, quản lý độ kiềm ao nuôi tôm là việc làm rất quan trọng và cần thiết.

Ảnh hưởng của độ kiềm đến tăng trưởng tôm

Ảnh hưởng của độ kiềm đến tăng trưởng của tôm

Độ kiềm là yếu tố quan trọng trong nuôi trồng thủy sản, trong đó có nuôi tôm. Vì vậy, quản lý độ kiềm ao nuôi tôm là điều mà bất kỳ hộ nuôi tôm nào cũng cần làm. Cụ thể, độ kiềm ảnh hưởng đến tôm theo những cách sau:

Ảnh hưởng đến sự hấp thụ chất dinh dưỡng

Độ kiềm ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng của tôm. Độ kiềm của nước ảnh hưởng đến hoạt động của các enzyme trong cơ thể tôm, ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa và chuyển hóa chất dinh dưỡng. Môi trường nước có độ kiềm phù hợp giúp tôm dễ dàng hấp thụ và sử dụng các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự tăng trưởng như canxi, phốt pho.

Ngoài ra, độ kiềm cao thường đi kèm với độ hòa tan thấp của các ion dinh dưỡng như nitrat (NO3-), canxi (Ca2+) và photphat (PO43-). Những chất dinh dưỡng này rất cần thiết cho sự sinh trưởng và phát triển của tôm. Môi trường nước có độ kiềm thích hợp giúp duy trì độ hòa tan và sẵn có của các chất dinh dưỡng này để tôm có thể hấp thụ.

Ảnh hưởng đến hô hấp

Độ kiềm cũng có thể ảnh hưởng đến quá trình hô hấp của tôm do ảnh hưởng đến việc giải phóng khí CO2 trong môi trường nước. Độ kiềm cao thường đi kèm với nồng độ CO2 trong nước thấp. Điều này có thể làm giảm tính dễ bị kích thích và hoạt động của hệ thần kinh, ảnh hưởng đến quá trình hô hấp và tiêu hóa của tôm.

Ảnh hưởng đến sự phát triển sinh học của tôm

Độ kiềm càng lớn thì độ pH của nước càng ổn định. Ở vùng nước ngọt hoặc có độ mặn thấp, độ kiềm thấp ảnh hưởng rất lớn đến khả năng lột xác và tỷ lệ sống của tôm nuôi. Đối với tôm thẻ chân trắng, độ kiềm ao nuôi tôm thích hợp phải trên 80 mg/l và việc kiểm tra độ kiềm phải được thực hiện ít nhất 1 lần/tuần.

Vào mùa mưa, độ kiềm trong nước thường giảm do nước mưa có tính axit. Ngoài ra, khi ao có nhiều ốc hoặc sau khi tôm lột xác, độ kiềm cũng giảm xuống thấp. Độ kiềm thấp ảnh hưởng đến quá trình lột xác của tôm khiến tôm mềm vỏ, chậm lớn và tỷ lệ sống thấp. Ao có độ kiềm quá thấp (dưới 20 mg/l) thường khó gây màu nước.

Khi tảo phát triển quá mức, độ kiềm của nước tăng lên. Độ kiềm cao (200 – 300 mg/l) kết hợp với độ pH lớn hơn 8,5 sẽ cản trở quá trình lột xác của tôm do trong nước có quá nhiều muối.

Tóm lại, độ kiềm quá cao hoặc quá thấp đều có thể gây stress cho tôm, khiến tôm giảm khả năng sinh trưởng và phát triển. Điều này có thể dẫn đến suy giảm sức khỏe và khả năng sinh sản của tôm.

Nguyên nhân độ kiềm trong ao nuôi tôm tăng hay giảm

Nguyên nhân gây ra sự thay đổi đột ngột về độ kiềm

Việc tăng giảm độ kiềm trong ao nuôi tôm có thể đến từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Cụ thể:

Độ kiềm tăng

• Các loại tảo như tảo đơn bào có thể hấp thụ CO2 trong quá trình quang hợp và tạo ra oxy. Khi lượng tảo tăng lên đáng kể, chúng có thể làm giảm nồng độ CO2 trong nước, làm tăng độ pH và độ kiềm của môi trường.
• Tảo phát triển quá mức còn có thể dẫn đến sự phân hủy các chất hữu cơ trong ao, từ đó sản sinh ra axit hữu cơ và các chất khác làm tăng độ kiềm của nước.
• Chỉ số pH cao (pH > 9) cũng gián tiếp giúp vi tảo phát triển nhiều hơn và khiến độ kiềm tăng cao. Độ kiềm tăng cao thúc đẩy khả năng hòa tan lân trong nước cung cấp chất dinh dưỡng cho tảo phát triển.
• Các yếu tố môi trường khác như vi sinh vật chuyển hóa nitrit và amoniac, sử dụng hóa chất trong nuôi tôm…

Độ kiềm thấp

• Ốc, trai, trai, hai mảnh vỏ khi phát triển trong ao nuôi tôm sẽ ăn tảo và hấp thụ muối cacbonat khiến độ kiềm giảm.
• Ốc, trai, trai, động vật hai mảnh vỏ thường thải ra nhiều amoniac và chất hữu cơ dễ phân hủy. Sự tích tụ quá nhiều amoniac có thể làm giảm độ kiềm và tăng độ pH của nước, gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe tôm.
• Đáy ao bị nhiễm phèn khiến độ kiềm giảm. Phèn và các chất hữu cơ tích tụ dưới đáy ao có thể bị phân hủy bởi các quá trình sinh học như phân hủy vi sinh vật. Quá trình này có thể tạo ra axit hữu cơ và các chất khác có thể làm giảm độ kiềm của nước.
• Đáy ao bị nhiễm tảo quá mức cũng có thể làm giảm độ kiềm. Tảo thường hấp thụ CO2 trong quá trình quang hợp và thải ra O2, làm tăng độ pH và giảm độ kiềm của nước.
• Nguồn nước trong ao nuôi có độ kiềm thấp do là nước sông, nước giếng nước ngọt hoặc vùng nuôi nằm ở vùng có độ mặn thấp).

Cách quản lý độ kiềm ao nuôi tôm

Cách quản lý độ kiềm ao nuôi tôm

Tùy theo độ kiềm trong nước ao nuôi tôm cao hay thấp mà bạn sẽ áp dụng phương pháp xử lý phù hợp.

Tăng độ kiềm ao nuôi tôm

Để tăng độ kiềm trong ao nuôi tôm, bạn có thể áp dụng các phương pháp sau:

• Giảm thiểu và loại bỏ các loại động vật thân mềm như ốc sên, trai, trai…
• Sử dụng chế phẩm sinh học để diệt tảo, rong biển, giảm nồng độ khí độc và ổn định màu nước.
• Thay 5 – 10% lượng nước trong ngày bằng nước có độ kiềm từ trung bình đến cao.
• Sử dụng vôi Dolomite với liều lượng 20 – 30 kg/1000m3 nước liên tục trong 3 – 5 ngày để tăng độ kiềm.

Ngoài ra, bạn có thể sử dụng sản phẩm khoáng hóa để tăng độ kiềm, bổ sung khoáng chất cho tôm lột xác, tăng sức đề kháng, giảm stress.

Giảm độ kiềm ao nuôi tôm

Với ao kiềm, bạn có thể giảm nó bằng cách:

• Mỗi tuần thay nước 3 lần với lượng 20 – 30% lượng nước trong ao để giảm độ kiềm.
• Hạn chế bón vôi và thay vào đó dùng Edta bón vào buổi tối với liều lượng 1kg/1000m2 ao nuôi tôm.
• Nếu không thể thay nước trong ao, bạn nên hạn chế chạy quạt trong ngày, tiến hành xử lý tảo cho ao và sử dụng chế phẩm sinh học để phân hủy tảo, ổn định môi trường nước ao nuôi tôm.
• Dùng giấm với liều lượng 1 lít/1000m3 nước, sau đó đo lại độ kiềm sau 2 giờ để điều chỉnh liều lượng cho phù hợp.

Đó là một số cách quản lý độ kiềm ao nuôi tôm mà bạn có thể tham khảo và áp dụng. Chúc các bạn có một vụ nuôi tôm khỏe mạnh, năng suất và an toàn.

Nguyễn Lân Dũng

Giáo sư Nguyễn Lân Dũng là nhà khoa học hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực vi sinh vật học (wiki), với hơn nửa thế kỷ cống hiến cho giáo dục và nghiên cứu. Ông là con trai Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân, thuộc gia đình nổi tiếng hiếu học. Giáo sư giữ nhiều vai trò quan trọng như Chủ tịch Hội các ngành Sinh học Việt Nam, Đại biểu Quốc hội và đã được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân năm 2010.